Unicka Madonna w Chełmie

Nad Chełmem, 60-tysięcznym miastem, którego dzieje sięgają X w., górują dwie białe wieże imponującej bazyliki.

Obiekt stanowi wyjątkowe świadectwo wielokulturowości ziemi chełmskiej i jej burzliwej historii. Świątynia wzniesiona na miejscu prawosławnej katedry była przez lata siedzibą unickiego biskupa chełmskiego. W XIX w. przejęta została przez prawosławnych, a w 1919 r. wróciła do katolików, tym razem obrządku łacińskiego. Bazylika odgrywa rolę najważniejszego ośrodka kultu maryjnego dla wschodniej części archidiecezji lubelskiej. Odbiera tu cześć średniowieczna ikona Matki Bożej z Dzieciątkiem, zwana Madonną Chełmską.

Zgodnie z pobożną legendą pochodzący z Konstantynopola obraz Bogarodzicy miał wchodzić w skład posagu Anny Porfirogenetki (963–1011), księżniczki bizantyjskiej poślubionej przez Włodzimierza I Wielkiego (+1015), księcia kijowskiego. Według innych podań kniaź ten przywiózł wizerunek z Chersonu lub Owrucza. W XIII w. ikona znalazła się w rękach Daniela Romanowicza (1201–1264), księcia halicko-wołyńskiego, który zjednoczył ziemie Rusi i na swoją rezydencję wybrał Chełm. Abstrahując od legend, należy stwierdzić, że malowana na cyprysowej desce ikona już w 13. stuleciu znajdowała się w cerkwi wybudowanej na Wysokiej Górce w Chełmie. Świątynia ta od 1246 r. pełniła funkcję katedry prawosławnej eparchii (diecezji) chełmskiej. Podczas jednego z najazdów tatarskich obiekt został zniszczony, a wizerunek uległ profanacji. Po pewnym czasie chełmianie odnowili obraz i przywrócili go do kultu w odbudowanej cerkwi.

Przed oblicze Chełmskiej Pani garnęła się okoliczna ludność, zanosząc za wstawiennictwem Matki Chrystusa swoje prośby, błagania i dziękczynienia. Tutaj sprawowano Boską Liturgię i wysławiano Maryję śpiewaniem ujmujących i dostojnych wschodnich pieśni, molebienów i akatystów. Przybywali tu nie tylko prosty lud, lecz także przedstawiciele najmożniejszych rodów kniaziowskich: Lubartowicze, Koriatowicze, Ostrogscy i Druccy.

Ponieważ wśród sygnatariuszy unii brzeskiej znalazł się bp Dionizy Zbirujski, władyka chełmski, dotychczas prawosławna świątynia stała się w 1596 r. katedrą eparchii unickiej. Obiekt był co najmniej dwukrotnie remontowany (1638 r., 1711 r.), jednak ze względu na zły stan techniczny bp Felicjan Filip Wołodkowicz zdecydował o rozbiórce świątyni i wzniesieniu na jej miejscu nowej. W latach 1735–1756 powstała nowa katedra, według projektu Pawła Fontany, w stylu zachodnioeuropejskiego baroku, o silnie zlatynizowanym wnętrzu. Obiekt wzniesiony na planie krzyża ma dwie charakterystyczne wieże w fasadzie i kopułę zwieńczoną latarnią. Zespół katedralny tworzą liczne budowle powstałe w okresie XVII–XIX w.: pałac biskupi, klasztor bazylianów, dzwonnica, dawny szpital, Brama Uściługska i zabudowania gospodarcze.

Z XVII w. pochodzi kilka relacji o cudach doznanych za wstawiennictwem Unickiej Madonny. W 1630 r. w okolicach Chełma grasowała epidemia cholery, która zbliżała się do wsi Strzelce. Dzierżawczyni miejscowych dóbr miała we śnie wizję, podczas której otrzymała polecenie, aby mieszkańcy podjęli post, pokropili wodą święconą domostwa i umieścili świece przed obrazem Matki Bożej. Zaraza w istocie ominęła wioskę, a wdzięczni strzelczanie udali się z procesją i wotywnymi darami przed obraz Pani Chełmskiej. Ocalenie od śmierci zawdzięczali Bogarodzicy zakonnik bazyliański o. Sylwester Kotłubaj, wojewodzina wołyńska Katarzyna Uchańska oraz troje dzieci rajcy chełmskiego Hrehorego Martyszkiewicza. Niesłusznie oskarżony o podpalenie stodoły swego pana Aleksander Stochoczkowski wyrażał zaś radość, że dzięki opiece Bogarodzicy udało mu się wykazać przed sądem niewinność.

SZYMON WILK historyk

Autor książek z zakresu historii Kościoła, bada dzieje duszpasterstwa, życia zakonnego i kultu maryjnego, staropolskie piśmiennictwo religijne.
Wyszukaj jego teksty.