W poprzednim numerze poznaliśmy przesłanie ikony, w tej części odtworzymy jej historię: od prawosławnej góry Atos do centrum katolickiego świata, Rzymu. A były to losy pełne nagłych zwrotów i niebiańskich interwencji.
Ikona Matki Bożej z góry Atos
Jak już pamiętamy, ikona pochodzi prawdopodobnie z góry Atos, świętej góry prawosławia. Analiza artystyczno-stylistyczna podpowiada, że najprawdopodobniej z klasztoru Hilmadar. Stamtąd zapewne trafiła na Kretę, istnieją bowiem przekazy z 1495 r. mówiące, że na tej wyspie oddawano cześć cudownemu wizerunkowi Matki Bożej. Nie mamy pewności, czy była to ta sama ikona, jednak na tej informacji ślad po kreteńskiej ikonie się urywa. Za to pierwsza historyczna wzmianka o ikonie MBNP pojawia się już cztery lata później, w Rzymie. Czyżby przypadek?
Wróćmy jeszcze do początków ikony. Analiza laboratoryjna pozwoliła oszacować datę jej powstania. Badanie deski ikony metodą węgla C-14 i promieniami RTG, przeprowadzone w trakcie konserwacji ikony w Muzeum Watykańskim, wskazuje na lata 1325–1480. Co prawda badanie pigmentów dowiodło, że farby pochodzą częściowo z okresu po XVII w., lecz jest to tylko potwierdzeniem, że do ikony domalowywano niektóre elementy. Tłumaczy to także połączenie elementów orientalnych i zachodnich.
Historyczne przekazy mówią o żyjącym w XV w. kupcu kreteńskim, który wykupił lub uratował ikonę z jednego ze wschodnich kościołów. Wracając drogą morską do Rzymu, w cudowny sposób uratował się z burzy, co przypisywał interwencji Matki Nieustającej Pomocy. Na krótko przed śmiercią pozostawił obraz przyjacielowi z poleceniem oddania go do kościoła. Ten jednak nie wypełnił ostatniej woli, gdyż ikona spodobała się jego żonie. Jednak po pewnym czasie, 6-letniej dziewczynce z tej rodziny przyśniła się Matka Boża z życzeniem, by ikonę umieścić w kościele św. Mateusza Apostoła. I tak uczyniono.
Późniejsze relacje historyczne wskazują, że w XVI i XVII w. w Rzymie bardzo rozpowszechnił się w kult do MBNP. Kult ten koncentrował się właśnie wokół kościoła św. Mateusza, który w 1739 r. przejęli augustianie z Irlandii.
Nastały niespokojne czasy. W 1798 r. Francuzi pod wodzą gen. Berthiera zdobyli Rzym i wygnali Piusa VI. Najeźdźcy zniszczyli około 30. kościołów, w tym także klasztor augustiański… Budynki zostały rozebrane, a ikonę przeniesiono do kościoła pw. św. Euzebiusza. W 1819 r. augustianie przenieśli się do kościoła Santa Maria in Posterula, a ikonę MBNP umieszczono w jego bocznej kaplicy. Ponieważ w ołtarzu głównym znajdował się obraz Matki Bożej Łaskawej, ikona popadała w stopniowe zapomnienie.
W 1855 r. w Rzymie założono klasztor redemptorystów. Zbiegiem okoliczności zakon wykupił plac w miejscu dawnego kościoła św. Mateusza, i tak powstał nowy kościół ku czci Najświętszego Odkupiciela, dedykowany św. Alfonsowi. W wigilię Bożego Narodzenia pierwsza grupa mężczyzn rozpoczęła nowicjat. Jednym z nich był o. Marchi, który jeszcze jako ministrant poznał o. Orsettiego, augustianina. Zakonnik ten wielokrotnie wspominał mu o zapomnianej ikonie Matki Bożej. To i jeszcze kilka wydarzeń, zainspirowało redemptorystów do starań o znalezienie i sprowadzenie ikony na miejsce jej dawnego kultu.
Już 11 XII 1865 r. Pius IX udzielił zgody, notując: „Kardynał Prefekt Propagandy wezwie przełożonego augustianów i przekaże mu, że jest naszym pragnieniem, aby obraz Najświętszej Maryi, został na nowo umieszczony pomiędzy bazyliką św. Jana i Matki Bożej Większej”. Jak głosi tradycja, Papież, który w dzieciństwie sam często modlił się przed ikoną, skierował do o. Maurona, przełożonego redemptorystów, te słowa: „Uczyńcie ją znaną całemu światu!”.
Oficjalny akt uznania kultu Matki Bożej Nieustającej Pomocy
W styczniu 1866 r. redemptoryści przejęli ikonę, po czym poddali ją pracom konserwatorskim. Zadanie to zostało powierzone polskiemu artyście, Leopoldowi Nowotnemu. Już 26 IV 1866 oddano ikonę do czci publicznej w kościele pw. św. Alfonsa przy via Merulana. 5 V 1866 r. do kościoła przybył sam Pius XI, a 23 VI 1867 r. odbyła się uroczysta koronacja ikony MBNP koronami papieskimi. Był to oficjalny akt uznania kultu Matki Bożej Nieustającej Pomocy po ponad trzech i pół wiekach publicznej czci. Szybko zaczęły powstawać liczne bractwa, które w 1867 r. połączyły się w jedno Arcybractwo Matki Bożej Nieustającej Pomocy i św. Alfonsa. Jego pierwszym członkiem został Pius IX.
W 1870 r. wojska włoskie zdobyły Rzym. Pojawiło się niebezpieczeństwo wywłaszczenia redemptorystów z nowej siedziby. Dzięki interwencjom żony ambasadora francuskiego, pani Noaville z domu Świejkowskiej, w 1878 r. zakonnicy otrzymali gwarancje na utrzymanie domu zakonnego i świątyni. Zgodnie z poleceniem papieskim, podjęli wiele działań, aby rozpowszechnić ikonę z jej przesłaniem. Od 1876 r. rozpoczyna się okres szczególnie nasilonej misji: poświęcano nowe kościoły ku czci MBNP, powielano tysiące kopii Jej wizerunku. W tym samym roku ustanowiono święto Błogosławionej Dziewicy Maryi pw. Nieustającej Pomocy – obchodzono je w uroczystość poprzedzającą święto Jana Chrzciciela; później wyznaczono 27 VI. Wielkim dziełem są nabożeństwa ku czci MBNP. Przyjmuje się, że pierwsze z nich miało miejsce w 1927 r. w kościele św. Alfonsa w St. Louis (USA), skąd to środowe nabożeństwo rozprzestrzeniło się na cały świat.
