Matka Boża Okulicka

Sanktuaria miewają swoje „specjalizacje”, co ilustruje zawartość poszczególnych ksiąg cudów, ukazująca najczęstsze problemy, z którymi przybywali do danego miejsca pielgrzymi. O tym, że w Okulicach mogli liczyć na wsparcie wierni zmagający się ze schorzeniami narządu wzroku, świadczy już sama nazwa miejscowości.Miejscowa legenda lokuje początku kultu maryjnego w XIII stuleciu. Podczas bitwy pod Okulicami stoczonej między wojskami polskimi i tatarskimi w 1243 r. księciu Bolesławowi Wstydliwemu miała ukazać się Najświętsza Maryja Panna, przekazując miecz jako symbol zwycięstwa. Wdzięczny władca wzniósł na miejscu odniesionej wiktorii kaplicę wotywną poświęconą Matce Bożej. Świątynię zdobił z pewnością wizerunek Madonny, ale nie zachował się do naszych czasów. Do ciągłości kultu przyczynił się dar w postaci nowego obrazu, złożony przez bliżej nieznanego Wojciecha Krutskiego w podziękowaniu za ocalenie matki w czasie zarazy i uratowanie siostry podczas ciężkiego porodu (II poł. XVI wieku). Obraz okulicki to dość wier­na kopia wizerunku ja­sno­górskiego. O jego walorach artystycznych świadczą pojawiające się w aktach wizytacyjnych sformułowania, określające go jako „wybornie” lub „wspaniale” namalowany. Dzieło o wymiarach 70×110 cm sporządzono z wykorzystaniem farby temperowej na trzech spojonych deskach lipowych. Hodgetria okulicka odziana jest w karminową suknię, a Jej głowę i ramiona okrywa ciemnoszafirowy płaszcz. Ubranko Dzieciątka ma barwę ciemnobrunatną. Mały Jezus wznosi prawą rękę w geście błogosławieństwa, w lewej dzierży księgę. Matka czule obejmuje Syna, wskazując nań swoją dłonią o nienagannych, smukłych palcach. Zatroskane i pełne dostojeństwa, ale jednak niezasmucone czy przygnębione oczy kieruje na odbiorcę. Na co dzień wizerunek zdobią dekoracyjne, pozłacane sukienki, współgrające z dodanym wtórnie atry­butem Madonny w postaci różańca.

Cennym świadectwem dotyczącym kultu jego jest relacja, którą zawarł dominikanin o. Piotr Hiacynt Pruszcz w swym dziele „Morze łaski Bożey” z 1740 roku. Przystępując do opisu czci oddawanej Maryi w Okulicach, zakonnik zaznacza, że „każdego tam przychodzącego Pan Bóg wysłuchywa w jego prośbach i pociesza, a mianowicie na oczy chore; także obywatele tameczni i bydełko swe ofiarując, pociechy odnoszą”. W obliczu zagrożenia szwedzkiego (1655–1660) wizerunek zawieziono do Wiśnicza, gdzie błagalne modlitwy zanosił przed nim wraz z wiernymi o. Błażej Derej (ok. 1585–1666), dominikanin, znany twórca pieśni religijnych. Podczas mszy sprawowanej we wtorek po Zesłaniu Ducha Świętego dostrzeżono „na twarzy Naświętszej Panny pot gęsty i przeźroczysto jasny bardzo, jako najpiękniejsze perły”. Wkrótce na miejsce przybył proboszcz z Cerekwi, ks. Aleksander, sprawujący opiekę nad obrazem, w towarzystwie innych duchownych, którzy stwierdzili: „dobrą wróżbę mamy z tego obrazu świętego; wkrótce będziem wolni od nieprzyjaciela”. Tak też się stało, a kiedy zagrożenie minęło, święty obraz wrócił na swoje dawne miejsce. Rozwój organizacji kościelnej w Okulicach różnił się znacząco od sytuacji charakteryzującej inne ośrodki pątnicze. Średniowieczna kaplica pw. Zwiastowania Pańskiego, w której umieszczono pierwotny obraz należała do parafii w Cerekwi. Po jej zniszczeniu na początku XVI w. Okulice pozbawione były własnej świątyni, aż do roku 1588, kiedy to wzniesiono nowy kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny. Obiekt konsekrował w 1647 r. bp Wojciech Lipnicki, sufragan krakowski. W tym czasie przy świątyni okulickiej nie było stałego duszpasterza, a liturgię w każdy piątek i święta maryjne sprawowali księża z Cerekwi. Dopiero w 1664 r. bp Mikołaj Oborski zalecił, aby przy kościółku rezydował duchowny, którego zadaniem byłaby opieka nad przybywającymi przed oblicze Okulickiej Madonny pielgrzymami. Ten sam hierarcha, widząc żywy kult maryjny, zobowiązał duszpasterzy do spisywania relacji o łaskach i rejestrowania wotów składanych przez pątników. W 1717 r. proboszcz cerekiewski ks. Wilhelm Rodberson uzyskał u króla Augusta II przywilej na organizowanie we wsi targów, z których dochód miał być przeznaczony na potrzeby miejscowego kościoła. Drugą świątynię okulicką strawił w 1780 r. pożar, a wierni gromadzili się odtąd w zamienionej na prowizoryczną kaplicę dzwonnicy. Przecięcie dawnych szlaków pątniczych kordonami granicznymi spowodowało utrudniony dostęp do sanktuarium dla wiernych zza Wisły – okolice Proszowic, Miechowa, Buska, Pińczowa znalazły się na terenie zaboru rosyjskiego. Ciągle jednak do Okulic zdążali wierni z Brzeska, Bochni, Szczurowej, Wierzchosławic i całego regionu tarnowskiego. Trzeci kościół zaczęto wznosić w 1809 r., a już cztery lata później uszkodziły go wezbrane wody rzeki Raby i jej dopływów. Poświęcony w 1815 r. przez ks. Antoniego Kopczyńskiego, dziekana wojnickiego, otrzymał tytuł Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. Od początku obarczony był wadami budowlanymi. Aby uniknąć zawalenia murów, spięto je w latach 1838–1840 żelaznymi kotwami. Kościół okulicki wciąż należał do parafii w Cerekwi. W latach 1849–1868 mieszkał tu ks. Mikołaj Zamoyski, a pod koniec jego posługiwania (1867) nadano placówce duszpasterskiej status kapelanii lokalnej. Dopiero w 1888 r. ordynariusz tarnowski bp Ignacy Łobos erygował w Okulicach niezależną parafię, powierzając urząd proboszcza ks. Andrzejowi Musze. Religijno-społeczną przestrzeń młodej parafii wzbogaciły trzy lata później siostry służebniczki, które założyły we wsi ochronkę. Przywileje odpustowe dla sanktuarium związane ze świętami: świętego Józefa, Zesłania Ducha Świętego i Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, potwierdził w 1905 r. swym breve papież św. Pius X.  Obecna sanktuaryjna świątynia wybudowana została w stylu historyzującego eklektyzmu w latach 1949­-1959 staraniem ks. kan. Józefa Augustyna (1913–1964). Arkady i attyki przywodzą na myśl renesansowe i manierystyczne kościoły Lublina, Zamościa, Tarnowa i Sandomierza. Neobarokowy ołtarz główny mieści cudowny obraz Madonny Okulickiej, flankowy przez figury Świętych Piotra i Pawła. Powyżej umieszczono kartusz z ­napisem „Sancta Maria Mater Dei, ora pro nobis” („Święta Maryjo, Matko Boga, módl się za nami”), nad którym znalazł się okazały ­krucyfiks adorowany przez grupę aniołów i symbolizująca Ducha Świętego gołębica w glorii. W bezpośrednim sąsiedztwie nastawy ołtarzowej umieszczono szafki z wotami. Wnętrze świątyni zdobią także ołtarze boczne, m.in. św. Józefa czy św. Franciszka z Asyżu z ciekawymi figurami Mojżesza i Eliasza. Do kościoła przylega kaplica mieszcząca figurę Chrystusa u słupa, ekspresyjnie ukazująca cierpiącego Zbawiciela. W okna kaplicy wprawiono witraże przedstawiające miłosiernego Samarytanina oraz syna marnotrawnego w ramionach Ojca. W skład kompleksu sanktuaryjnego wchodzi także ołtarz polowy oraz muzeum parafialne, podlegające pod Muzeum Diecezjalne w Tarnowie, gromadzące zbiory sztuki sakralnej. Po II wojnie światowej rozpoczęto starania o koronację okulickiego wizerunku, zainicjowane przez wspomnianego proboszcza ks. Augustyna. Za zgodą bpa Karola Pękali przygotowano dokumentację historyczno-teologiczną, prezentującą żywotność kultu. Stolica Apostolska przychyliła się do prośby ordynariusza, duchowieństwa i wiernych, wydając zgodę na uro­czyste nałożenie diademów, które wyznaczono na 9 września 1962 roku. Liturgii przewodniczył prymas Polski, Stefan Wyszy­­­ński, który wygłosił kazanie o dziecięctwie Bożym każdego człowieka i wraz z nowo mianowanym biskupem tarnowskim Jerzym Ablewiczem ozdobił obraz koronami.  Według relacji du­sz­­pa­ste­rzy sanktuarium, w uro­czystości udział wziąć miało ponad 100 tysięcy wiernych. W nocy 14/15 wrze­śnia 1990 r. korony skradziono. Kolejne poświęcił 2 czerwca 1991 r. w Rzeszowie Jan Paweł II, a uroczystej rekoronacji dokonał bp Józef Życiński 14 lipca 1991 roku.